Toplumsal Yapılar, Birey ve İktidar: Araştırmacının Not Defterinden
İnsan toplulukları yalnızca bireylerden ibaret değildir; bireyler, kültürel normlarla, kurumsal düzenlerle, toplumsal bellekle sürekli bir etkileşim içindedir. Bu etkileşim yalnızca güç ilişkilerini değil, kimlikleri, görev algılarını, rollerin nasıl dağıldığını da belirler. Bir toplumda erkeklerin “yapısal işlevlere” yönelmesi, kadınların “ilişkisel bağlar” üzerinden görülmesi yaygın normlardan biridir. Bu kalıp, kamu kurumlarından, özel hayata kadar geniş bir alanda etkisini gösterir. Bu bağlamda, IETT (İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri) Genel Müdürü Buğra Gökçe’yi ele almak, sadece teknik bir atamanın ötesinde topluma dair güçlü sinyaller taşır.
Çünkü bir kurumun başına gelen bir kişi, yalnızca o kurumun kararlarını vermez; toplumsal cinsiyet kodları, beklenti dünyası ve normların yeniden üretiminde de rol oynar. Bu yazıda Buğra Gökçe’nin kimliği, toplumsal normların kurumlaşması, cinsiyet rolleri ve birey-toplum ilişkileri ekseninde incelenecek.
Buğra Gökçe Kimdir?
Dr. Buğra Gökçe, şehir plancısı, akademisyen ve kamu yöneticisidir. Gazi Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü’nde lisansını tamamladıktan sonra yüksek lisansını yine Gazi Üniversitesi’nde tamamlamıştır. Daha sonra ODTÜ Şehir Planlama Anabilim Dalı’nda doktora yapmıştır. [1]
Kamu görevine 1996’da Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Dairesi’nde başlamış; ardından çeşitli belediyelerde imar, planlama, yatırım, genel sekreterlik gibi görevler yürütmüştür. [2] İzmir Büyükşehir Belediyesi’nde fen işleri daire başkanlığı, genel sekreterlik; İstanbul’da da İBB Genel Sekreter Yardımcılığı görevlerini üstlenmiştir. [2] 2023 yılında IETT Genel Müdürü olarak atanmıştır. [3]
Ancak Gökçe’nin kariyeri yalnızca teknik ve yönetsel boyutlarla okunamaz; onu bir toplumsal figür olarak ele almak, görev aldığı kurumlarda cinsiyet kodlarını nasıl yeniden üretip dönüştürdüğünü de sorgulamayı gerektirir.
Cinsiyet Rolleri ve Kurumsal Dayanım: Yapısal/İlişkisel Ayrımı
Sosyolojik literatürde, erkeklik çoğunlukla “yapısal güç”, “yöneticilik,” “otorite” ile ilişkilendirilirken; kadınlık “bakım,” “ilişkiler,” “dayanışma,” “yardımcı roller” ile kodlanır. Bu kodlama, kurumlarda kadın yöneticilerin karar alma süreçlerinde “duygusal emek” ve “kamu ilişkileri”yla göreceli biçimde yükümlü kılınmasına yol açar; erkek yöneticiler ise “strateji,” “altyapı,” “mali denetim” gibi alanlarla özdeşleştirilir.
IETT gibi ulaşım gibi büyük ölçekli teknik kurumlarda yönetici olması, bir erkeği “doğal yetkin” görme eğilimini körükleyebilir. Bu durum, kurumun çalışanlarına, topluma ve hatta yolcu algısına “erkek yöneticinin teknik kapasitesi”nce güvenme eğilimi doğurur. Öte yandan, eğer kurumun kadın lideri olsaydı; “ilişkisel becerileriyle, iletişim ağıyla, ekip içi koordinasyonuyla” başarısı vurgulanabilirdi.
Bu tür çifte standart, kurum içindeki kadın yöneticileri “farklı beklentiler”e zorlar. Örneğin teknik bir karar alındığında erkek yöneticinin otoritesi sorgulanmazken, kadın yöneticinin aynı kararı “sosyal uyumundan” bağımsız karar vermesi zorlukla karşılanabilir. Böylece, erkek yöneticiler yapısal işlevleri — strateji, yatırım, teknik altyapı — doğrudan üstlenirken, kadın yöneticiler ilişkisel ve sosyal becerileriyle ön plana çıkarılır.
Buğra Gökçe Ataması: Normların Kurumsallaşması mı, Dönüşümü mü?
Buğra Gökçe’nin IETT Genel Müdürlüğü’ne atanması, bir erkek yöneticinin teknik liderlik pozisyonuna gelmesi olarak toplumun normatik kodlarını pekiştirme eğiliminde algılanabilir. Ancak bu algı, kurumun politik çizgisi, vizyonu ve toplumsal beklentilerle de ilişkilidir.
Eğer Gökçe, altyapı projelerinde yenilikçi teknik kararlar, dijital dönüşüm, sürdürülebilir ulaşım gibi yapı odaklı öncelikler getirirse, ataması yalnızca norm üretmek yerine norm sorgulama potansiyeli taşır. Yani, erkek bir yöneticinin görevinde “ilişkisel becerilerden ziyade teknik kapasiteyle” öne çıkması bile toplumsal kodlarda kırılma yaratabilir.
Ancak bu atama, aynı zamanda kadın liderlerin “ilişkisel becerilerle” sınırlandırıldığı normu yeniden pekiştirme riski taşır. Eğer toplum, Gökçe’nin başarısını yalnızca stratejik yatırımlara bağlarsa; kadın liderlerin “bakım ve iletişim” uzmanı olarak kalması önyargısı daha da derinleşebilir.
Toplumsal Boyut: Kim Normu Belirliyor?
Yöneticilerin kim olduğu ve nasıl algılandığı, toplumsal beklentilere dayanır. Bu beklentiler medya söylemine, siyasal retoriğe, eğitim sistemine, aile yapısına kadar uzanır. Toplumsal cinsiyet normları, kurumların seçimini, atanmasını ve bu atamaların kamuoyundaki algısını şekillendirir.
Bir kurumun yöneticisini “erkek teknik uzman” olarak görmek, toplumsal yapıların nasıl kodlandığını gösterir. Öte yandan, bu algının kırılması; toplumun kadın liderlere teknik yeterlilik, yaratıcılık ve strateji yeteneğiyle bakabilmesine bağlıdır.
Bu bağlamda kamu kurumları, atama süreçlerinde cinsiyet dengesi, liyakat yaklaşımı ve farklı kimliklerin yöneticilik kapasitesine dair normları aktif olarak yeniden düzenleyebilir. Böyle bir yaklaşım, yalnızca adil bir atama süreci değil; toplumdaki iktidar temsiline dair bir dönüşüm niteliği taşır.
Sonuç ve Sorular
Buğra Gökçe’nin IETT Genel Müdürü olması salt teknik bir atama değildir; toplumsal cinsiyet normlarının, kurumların işleyiş biçiminin, birey-toplum etkileşiminin yeniden üretildiği bir süreçtir. Erkek yöneticilerin “yapısal işlevlere,” kadınların ise “ilişkisel becerilere” odaklanması gibi normlar, kurumların içindeki güç dengelerini, algı yönetimini ve fırsat eşitliğini belirler.
Bu yazıyı okuyan sizlere birkaç soru bırakıyorum:
– Sizce, “erkek teknik kapasite, kadın iletişim becerisi” kodu sizin çevrenizde nasıl çalışıyor?
– Kurumlarda kadın yöneticiler teknik kararlara ne ölçüde dahil olabiliyor?
– Siz, bir kurumda karar mercii olsaydınız; atamalarda toplumsal cinsiyet normlarını kırmak için ne yapardınız?
Bu sorular üzerinden toplumsal deneyimlerinize bakın. Çünkü toplumsal yapı ile birey arasındaki o ince gerilim, değişimin başlayabileceği yerdir.
—
Sources:
[1]: https://www.kimnereli.net/bugra-gokce.html?utm_source=chatgpt.com “Buğra Gökçe Kimdir? Nereli? Biyografi ve Hayatı”
[2]: https://www.dokuzeylul.com/iettnin-yeni-muduru-bugra-gokce-kimdir-bugra-gokcenin-ibbdeki-gorevi-ne-ekrem-imamoglu-gokceyi-neden-yanina-aldi?utm_source=chatgpt.com “İETT’nin yeni Müdürü Buğra Gökçe kimdir? Buğra Gökçe’nin İBB’deki …”
[3]: https://rayhaber.com/2023/02/iett-genel-mudurlugu-gorevine-bugra-gokce-atandi/?utm_source=chatgpt.com “İETT Genel Müdürlüğü Görevine Buğra Gökçe Atandı – RayHaber”